Chính sách Mỹ và gắn kết ASEAN trước phép thử Trung Quốc

Chính sách Mỹ và liên kết ASEAN đang đối mặt với thời gian thử thách. Mâu thuẫn giữa Trung Quốc và một số quốc gia Đông Nam Á về việc kiểm soát Biển Đông, và các giá trị dầu khí, nguồn cá, tài nguyên khoáng sản đã thu hút Mỹ và những cường quốc bên ngoài vào cuộc.

Quốc gia nào tham gia đấu trường này sẽ thắng thế và thắng thế nào? Hay những người chơi chính trong cuộc sẽ ra khỏi đối đầu và tiếp tục theo đuổi hòa bình, thương mại từng thúc đẩy khu vực châu Á - Thái Bình Dương trở thành nơi dẫn đầu của tăng trưởng toàn cầu?

Quan hệ Trung - Mỹ là trụ cột với ổn định châu Á - Thái Bình Dương. Biển Đông một phép thử cho quan hệ tương lai giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Sự gắn kết của ASEAN cũng đang được thử nghiệm trong cuộc đấu giữa một siêu cường quân sự và một người khổng lồ khu vực đang trỗi dậy.

Trung Quốc không ngừng phô trương sức mạnh của mình vì họ nói họ có chủ quyền không thể tranh cãi với các quần đảo chính ở Biển Đông và quyền tài phán với những khu vực xung quanh. Họ cáo buộc các nước Đông Nam Á lấy đi số lượng lớn dầu, khí tự nhiên và cá mà nhẽ ra thuộc về Trung Quốc. Bắc Kinh từng lớn tiếng cảnh báo việc này cần phải dừng lại.

Trong khi đó, chủ nghĩa dân tộc ở những quốc gia tuyên bố chủ quyền chính tại Biển Đông đang dâng tràn.

Ngày 23/6, Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton đã tái khẳng định quan điểm chính thức của Mỹ sau cuộc hội đàm với người đồng cấp Philippines Alberto del Rosario. Ngoại trưởng del Rosario đã nói với bà Clinton rằng, có khoảng 9 "lần xâm nhập gây hấn" của Trung Quốc vào khu vực mà Philippines tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông. Việt Nam cũng phản đối mạnh mẽ việc bị tàu Trung Quốc hai lần cắt cáp tàu thăm dò dầu khí.

Ngoại trưởng Clinton tuyên bố, Mỹ không đứng về bên nào trong tranh chấp lãnh thổ hay biên giới hàng hải ở Biển Đông, nhưng phản đối sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực để thúc đẩy tuyên bố chủ quyền của bất kỳ bên nào.

Bà nhấn mạnh rằng, Mỹ "có một lợi ích quốc gia trong tự do hàng hải, tuân thủ luật pháp quốc tế, và thương mại hợp pháp không bị cản trở ở Biển Đông. Chúng tôi chia sẻ những lợi ích ấy khong chỉ với các thành viên ASEAN mà với cả các quốc gia hàng hải khác trong cộng đồng quốc tế rộng lớn hơn".

Đó là quan điểm chính thức của Mỹ




Tuy nhiên, một cựu thứ trưởng Ngoại giao Mỹ Nicholas Burns, gần đây đã đưa ra cái nhìn thẳng thắn về đánh giá thực sự của Mỹ khi Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào chuẩn bị chuyển giao quyền lực cho một thế hệ lãnh đạo trẻ hơn trong năm tới.

Burns nói rằng, Mỹ đã nhìn thấy những khó khăn không đến từ thế hệ Hồ Cẩm Đào mà là thế hệ mang nặng tính dân tộc chủ nghĩa hơn sẽ sớm nắm giữ quyền lực. ''Tôi cho là, ở đây có sự đồng thuận rằng, Trung Quốc là mối đe dọa tiềm năng... và nếu Trung Quốc trỗi dậy với sự hiện đại hóa quân sự quy mô lớn và tìm thấy sự xáo trộn ở châu Á... sự sụt giảm hay lùi xa của Mỹ... một hệ thống liên minh bị coi nhẹ, sau đó Trung Quốc có thể nỗ lực tìm kiếm sự thống trị về quân sự".

Ông không có ý đề cập tới kiểu thống trị thực dân, nhưng "khả năng hăm dọa, kiểu hành xử của Trung Quốc mà chúng ta đã thấy tại diễn đàn an ninh khu vực ASEAN mùa hè năm ngoái về vấn đề Biển Đông, thì Trung Quốc đã với quá xa".

Nói một cách khác, nếu Mỹ "có thể duy trì vị thế của mình ở châu Á, duy trì được ưu thế quân sự thông qua hệ thống liên minh, , và có cả Ấn Độ trong một đối tác chiến lược mới ở Ấn Độ Dương và tây Thái Bình Dương, thì nhiều khả năng rằng, khi Trung Quốc trỗi dậy trong một vùng biển dân chủ với những cường quốc dân chủ, đó sẽ là hòa bình".

Sự đồng thuận mà Burns đưa ra là phù hợp với các hành động của Mỹ.

Trong tháng qua, chính quyền Obama đã tái khẳng định các cam kết của họ với những đồng minh chính ở châu Á như Nhật Bản, Hàn Quốc và Philippines. Họ cũng làm vậy với Australia.

Bộ Chỉ huy Thái Bình Dương của Mỹ cũng tổ chức các cuộc diễn tập ở Biển Đông với Philippines và một số quốc gia Đông Nam Á khác. Trong khi đó, Mỹ đã củng cố quan hệ chiến lược với Việt Nam.

Mỹ cũng nhất trí với Nhật Bản để sớm đưa Ấn Độ vào đối thoại an ninh ba bên, trên nền tảng rằng, Ấn Độ ngày càng gia tăng các lợi ích thương mại và hải quân ở những tuyến đường biển nhộn nhịp đi qua Biển Đông, và rằng Ấn Độ lo ngại cách hành xử của Trung Quốc có thể là dấu hiệu về việc nước này sẽ hành động tương tự trong tranh chấp biên giới Trung - Ấn.

Tuy nhiên, ở đây có những dấu hiệu đáng lo ngại rằng, Trung Quốc tin là các động thái của Mỹ, đồng minh và các bạn bè là lường gạt, và rằng cán cân quyền lực ở Biển Đông đang thiên về chiều có lợi cho họ khi thương mại và những kết nối khác giữa Trung Quốc với Đông Nam Á ngày càng gia tăng.

Các quốc gia ASEAN có thể phải đối mặt với một chọn lựa đau đớn.

Họ có thể nhượng bộ, và theo đó khuyến khích việc ảnh hưởng ngày một lớn của Trung Quốc là phần không thể tách rời của châu Á, hoặc họ có thể trông cậy vào sự đảm bảo từ những hỗ trợ ngoại giao và chiến lược từ những cường quốc đang yếu dần đi như Mỹ và Nhật Bản?

* Tác giả là nhà nghiên cứu cao cấp tại Viện Nghiên cứu Đông Nam Á ở Singapore